منوی مدیریت محصول

قرار شماره 2: ملاحظات راهبری فرهنگی ائمه جمعه در حوزه "اعتلای خانواده و جایگاه زن"با حضور:

حجت الاسلام و المسلمین دکتر مجید دهقان(عضو هیأت علمی پژوهشکده زن و خانواده)

فاضله مکرّمه، خانم دکتر فریبا علاسوند(مدیر گروه مطالعات نظری پژوهشکده زن و خانواده & عضو شورای عالی بنیاد نخبگان استان قم)

خلاصه ای از نشست:

مجری: سلام! خانم علاسوند! اساساً مهم‌ترین مسئلۀ جمهوری اسلامی در حوزۀ زن و خانواده چیست؟

علاسوند: نبودِ جریان متفکر غالب برای بحث زن و خانواده. در اسناد بالادستی که سیاست‌های کلی را طراحی می‌کنیم، یکی از نحیف‌ترین بخش‌های این اسناد بحث‌های مربوط به حوزۀ زن و خانواده است. ازآنجاکه بحث زنان و خانواده، قربانی اختلافات گفتمانی است، دچار دگرگونی و گاه دگردیسی است.

مجری: آقای دهقان! آیا شما هم با قربانی شدن این موضوع توسط اختلاف گفتمانی همراهید؟

دهقان: بله بنده هم موافقم! به‌اجمال مهم‌ترین مسئلۀ جمهوری اسلامی در حوزۀ زنان، به نظرم به رسمیت نشناختن مسئلۀ زنان باشد. مسئلۀ زنان، در تجربۀ تاریخی ما درک نشده بود و فهم مسئله‌اش مسئلۀ نو و تازه‌ای است. به رسمیت نشناختن مسائل زنان توسط مسئولان باعث می‌شود که سیاست تدوینی‌شان سیاست درستی نباشد

مجری: خانم علاسوند!‌ آیا اساساً باید زن را در بین خانواده ببینیم یا می‌توان تفکیک جنسیتی در مقابل مرد را برای زن هم به‌عنوان نقش مستقل قائل بود؟

علاسوند: وقتی یک پایگاه فکری می‌خواهد از برابری دفاع کند، مثل غرب تکلیفش معلوم است و می‌گوید زن و مرد برابر هستند و هیچ فرقی با هم ندارند. ما که می‌خواهیم از این دیدگاه درباره زنان و خانواده دفاع کنیم به‌سبب اعتقاد به ممیزها و فرق‌ها کار سخت‌تری پیش رو داریم؛ ولی برعکس، ساده‌انگاری می‌کنیم. در این میان عده‌ای نخواسته‌اند دست‌کم از نظر امامین انقلاب استفاده کنند. شما تمام ظرفیت‌های استعدادی این زن را فعال کردید بعد بگویید: نه، شما یک کارویژه دارید که فقط باید بروید در خانه بنشینید و به آن کارویژه بپردازید. این برخوردها، زن در مدل انقلاب اسلامی را بیچاره کرده است.

مجری: خانم علاسوند! یعنی سیاست‌های تشویقی ما برای متأهلان، در عمل به تنبیه مجردها می‌انجامد؟

علاسوند: وقتی از همه‌جا سیگنال تکریم زن متأهل یا زن در خانواده را دریافت می‌کنی، این حس به تو القا می‌شود که ما برای مجردها اصلاً ارزشی قائل نیستیم. به نظر من سیاست‌های جمهوری اسلامی در این سال‌ها، زنان را وسط این برزخ نگه داشته است. آن‌هایی که متکفل‌اند سیاست‌های اصیل جمهوری اسلامی را، دست‌کم در قالب اندیشه‌های امامین انقلاب تبیین کنند، تبیین نکرده‌اند. مقام معظم رهبری، به‌صراحت فرمودند: «ما یک مدل زن سنتی داریم و یک زن مدرن و غربی داریم و یک الگوی سوم که از مزایای عرصه‌های مختلف زن بودن و زنانگی و انسان بودن برخوردار است: زن انقلاب» زن تراز، زنِ انتخابگر است، زن مسئله‌ساز است، زنی است که در تربیت کردن برای خود تاکتیک و تکنیک دارد. همین زن به‌عنوان یک عنصر اجتماعی به‌شدت دارای بینش است. ما تا زنانمان سوژه انتخابگر نشوند، در هیچ عرصۀ دینی نمی‌توانند اصالت اندیشۀ خودشان را حفظ کنند.

مجری: آقای دهقان! شما ترکیب زن در خانواده را چطور ترکیبی می‌بینید؟

دهقان: دو نوع فکر وجود دارد: تفکر پیشااجتماعی و تفکر پسااجتماعی. گاهی با تفکر پیشا اجتماعی بدون توجه به واقعیت الگو ارائه می‌دهیم. ولی گاهی تفکرمان پسااجتماعی و انضمامی است؛ یعنی توجه داریم که طرح ما برای انجام و عمل است. یکی از دلایلی که باعث می‌شود مسائل زنان، از جمله مسائل زنان خارج از خانواده را نبینیم این است که نگاه به حوزۀ زنان، نگاهی بر اساس واقعیت حوزۀ زنان نیست. سیاست‌گذاری لزوماً برای دولت‌ها نیست، بلکه برای هرکسی است که دامنۀ اقدام گسترده‌ای دارد. یک امام‌جمعه در شهر خودش می‌تواند مجموعه اقدامات فرهنگی و مجموعه مداخلاتی را در راستای بهبود فرهنگ انجام بدهد. لازمۀ برنامه‌ریزی هم سه چیز است: ١. تفکرمان پسااجتماعی یا انضمامی باشد؛ ٢. بین مشروعیت و رسمیت فرق بگذاریم؛ ٣. سیاست‌گذاری پیچیده را بشناسیم و بعد تمرین کنیم.

مجری: خانم علاسوند! دغدغه­ای وجود دارد که اگر در سیاست‌گذاری‌ها به مجردان بها بدهیم، جریان ازدواج را کم‌رنگ می‌کنیم، راه‌کار شما در حوزۀ سیاست‌گذاری چیست؟

علاسوند: ما در حوزۀ برنامه‌ریزی، نه‌فقط در بحث زنان، چون در مرحلۀ آزمون‌وخطای نظام‌سازی هستیم، واقعاً ریسک نمی‌کنیم و مسائل را دقیق در همان جایی قرار نمی‌دهیم که جایشان همان‌جاست. بله نظریۀ اسلامی همینی است که همه می‌گویند؛ ولی الآن با این واقعیت اجتماعی مواجهیم. یک‌سری هراس‌های مبهم در کشور مانع از برنامه‌ریزی‌های واقع‌گرا و مسئله‌محور می‌شود.

مجری: خانم علاسوند! چون امروز زنِ بیرون از خانواده برای کشور مسئله شده باید این نوع نگاه‌ و موضع را داشته باشیم یا نه، اگر این مسئله نمی‌بود، در همان نگاه نفس‌الامری و بدوی اسلام باز این طیف به رسمیت شناخته می‌شد؟

علاسوند: یک آیه و روایت نداریم که مثلاً زن تنها یا مرد تنها را کلاً از اعتبار ساقط بداند و بگوید حق حیات ندارد.

علاسوند از گروه خارج شد.

مجری: آقای دهقان! آیا برنامۀ جمهوری اسلامی در حوزۀ حجاب الآن مشخص است؟

دهقان: برخی‌ها می‌گویند جمهوری اسلامی و انقلاب بود که حجاب را سیاسی کرد. این درست نیست. آنجایی که سفرهایمان به فرنگ آغاز شد، مسئله زنان برجسته است. انقلاب وقتی می‌خواهد نشان دهد با اینکه حاکمیت دینی است، می‌تواند امروزِ مردم را مدیریت کند، مسئلۀ زنان برجسته می‌شود. شهید مطهری، بیست سال پیش از انقلاب اسلامی، مسئلۀ حجاب را می‌نویسد. نوع تفکر شهید مطهری تفکر درون اجتماع و تفکر انضمامی است.

مجری: آیا زنانمان در برابر این حکم در زمان انقلاب کرنش داشتند یا ذائقه‌سازی کردیم؟

دهقان: زن و جوان و دختر امروز، به‌دنیا آمده در دوران مدرن است. در دوران مدرن، همۀ اقتدارها و مرجعیت‌ها فروپاشید و انکار شد. امروزه حجاب برای دختران ما، معنای انتخاب کردن را ندارد. این استعارۀ مصونیت، استعاره‌ای نیست که برای دختر ما جذابیت داشته باشد و هیچ حس انتخابگری برایش ایجاد نمی‌کند. فضای واقعی فرهنگی ولنگاری و به سمت‌وسوی آزادی اباحه‌گری است. این واقعیت جامعۀ ماست، نه ارادۀ حاکمیت.

مجری: آقای دهقان! پس نقش حاکمیت در بحث خانواده چیست؟

دهقان: حاکمیت نباید از دین‌داری و وظایف دینی خودش عقب‌نشینی کند. بلکه باید توجه کنیم که وظایف دینی در چه موقعیتی باید پیگیری شود. در بحث حجاب، حاکمیت نباید خودش در همۀ سطوح حجاب ورود کند؛ باید تسهیلگری کند که اجزای اجتماعی ورود پیدا کنند. مداخلۀ حاکمیت باعث می‌شود که طرف فکر کند که اگر محجبه‌ام، چون حاکمیت می‌خواهد محجبه شده‌ام و حالا که با او مخالفم پس حجاب را کنار بگذارم.

مجری: درواقع ما باید بیاییم روی معروف‌سازی و هنجارسازی خودِ حجاب سرمایه‌گذاری کنیم

دهقان: احسنت! تعبیر خوبی بود. باید دانسته این کارها را بکنند.

مجری: آقای دهقان! به‌عنوان کارشناس این حوزه، اگر بخواهید به مخاطبان خودتان (راهبران فرهنگی منطقه در عرصات کشور، ائمۀ محترم جمعه)، بگویید در این مقطع چه‌کار کنند که مصداق آن تصمیم عاقلانه باشد چه می‌فرمایید؟

دهقان: اولاً می‌خواهم کسانی که متولی هستند، خودشان را در نقش پدری ببینند. مهم‌ترین کار این است که با تدبیری خودمان را از فضای احساسی خارج کنیم. ثانیاً احساس امنیت را از کسانی بگیریم که اقدامات ضدامنیت و پر از خشونت انجام می‌دهند. در این مقطع زمانی حکمرانیِ هوشمند نیاز است تا هم‌زمان که با این طیف اقل برخورد خشن و سخت می‌کنی، با طیف اکثری که اعتراض دارد در مقام گفت‌وگو بنشینی و اجازه بدهی این دوران احساسی بگذرد. ما در مسئلۀ حجاب داخل یک اکوسیستم هستیم. مثلاً آیا ائمۀ جمعه به این مسئله حساس‌اند که زنان شهرشان امنیت روانی دارند یا نه؟ آیا ما روحانیون، مردان خانواده را تربیت کردیم که راجع به زنانشان بخشنده باشند و تغافل داشته باشند؟ اگر می‌خواهیم در حوزۀ حجاب موفق باشیم (بحث خیلی گسترده است، یک جهتش را می‌گویم)، باید این اکوسیستم زنان را درست کنیم، بعد در آن حجاب را هم بگوییم که باید درست بشود.

​​​​​​​