1403/10/30 - 13:03
نسخه چاپی
محور اولین نماز جمعه رهبر انقلاب در ایام تبعید چه بود؟
۲۸ دیماه، سالروز برگزاری اولین نمازجمعه شهر تهران به امامت آیت‌الله خامنه ای است. ۴ روز قبل از این تاریخ در ۲۴ دی ماه ۱۳۵۸، امام خمینی(ره)، ایشان را به امامت جمعه تهران منصوب کرده بود. آنچه که می خوانید نگاهی کوتاه به تاریخ برگزاری نماز جمعه در ایران و پایتخت آن همچنین نگاهی به موضوع اولین نماز جمعه آیت‌الله خامنه ای در ایام تبعید دارد.
تاریخ برگزاری نماز جمعه در ایران، قدمتی نزدیک به ۸۰۰ ساله دارد و در اسناد تاریخی بخش‌هایی از خطبه نماز جمعه ۵ اردیبهشت سال ۵۹۹ شمسی، در نیشابور ثبت شده است. در طول قرون متوالی نیز نماز جمعه در ایران توسط فقها یا به اذن ایشان توسط گروهی از مومنان، برگزار می‌شد.
در تاریخ ائمه جمعه‌های ایران در این چند صد سال، نام‌هایی مانند محقق کرکی، ملامحسن فیض کاشانی، شیخ بهایی، میرداماد، شیخ لطف‌الله اصفهانی، محمدباقر مجلسی، محمدتقی مجلسی، رحیم ارباب، موسوی لاری، محمدتقی خوانساری و... به عنوان فقیهانی که در شهرهای مختلف کشور اقامه نماز جماعت می‌کردند ثبت شده است. مقام امام جمعه‌ای نیز گاه به شکل موروثی در ایران وجود داشته و شخصیت‌های مختلفی از خاندان مجلسی در اصفهان، خاتون‌آبادی در تهران یا محمد مقیم یزدی در یزد در طول سالیان متمادی، به اقامه نماز جماعت و جمعه می‌پرداختند. این ویژگی به گونه‌ای بوده که در اسناد تاریخی این خانواده‌ها به نام خانوادگی «امام جمعه» شناخته می‌شدند.
ائمه جمعه‌های تهران
از بیش از ۱۰۰ سال پیش که اولین امام جمعه شهر تهران توسط فتحعلی شاه قاجار منصوب شد، افرادی مختلفی به منصب امام جمعه‌ای در این شهر تعیین شدند و در یک قرن گذشته تهران هیچگاه فاقد امام جمعه نبوده است. نکته جالب این است که تقریبا همه افرادی که به عنوان امام جمعه در دوران قاجار و پهلوی منصوب شدند، از خاندان «خاتون‌آبادی» بودند. برای نخستین بار در سال ۱۲۳۶ قمری، میرمحمدمهدی خاتون‌آبادی از سوی فتحعلی شاه به سمت امام جمعه تهران برگزیده شد. ۱۲ سال قبل از این تاریخ نیز، مسجد امام خمینی فعلی در بازار تهران، به فرمان فتحعلی شاه به عنوان محل برگزاری نماز جمعه ساخته شد. وی که فقیهی شناخته شده بود و شرحی فارسی از نهج البلاغه را نگاشته است ۲۶ سال به عنوان امام جمعه تهران، فعالیت داشت. در میان امام جمعه‌های تهران در دوران قاجار و پهلوی می‌توان از میرزا ابوالقاسم خاتون‌آبادی و فرزندانش میرزا ابوالقاسم و میرزا محمد و سیدحسین امامی نام برد.
عدم اعتماد عمومی به ائمه جمعه منصوب شده از سوی پادشاهان در طول این مدت به گونه‌ای بود که در طول سالهای متمادی، سمت «امام جمعه» صرفا یک عنوان تشریفاتی بوده و تقریبا هیچ گاه گزارشی از برگزاری نماز جمعه توسط این ائمه جمعه یا متن خطبه‌های آن در منابع تاریخی دیده نمی‌شود. امام جمعه تهران در این دوران نیز صرفا در هنگام حضور در جلسات اعیاد رسمی در دربار دیده می‌شود و تقریبا هیچ ارتباطی میان عموم مردم و ائمه جمعه این شهر وجود نداشت.
نماز جمعه، بستری برای مبارزه
همزمان به بی‌اعتنایی عمومی به ائمه جمعه نصب شده از سوی شاهان ایران، برگزاری نماز جمعه به صورت مستقل توسط فقیهان در شهرهای مختلف ایران، به عنوان ابزاری برای اعلام مخالفت با حکومت شناخته می‌شد. برگزاری نماز جمعه در شهرهای مختلف ایران مانند تهران، قم، مشهد، اصفهان، یزد و شهرهای دیگر اگر چه ظاهری مذهبی داشت، اما یک اقدام سیاسی شناخته می‌شد. این مخالفت به گونه‌ای بود که در برخی از سال‌ها، حتی فقیهانی که در زندان بودند نیز اقدام به برگزاری نماز جمعه در میان زندانیان سیاسی می‌کردند.
از شخصیت هایی که در دوران پهلوی، به شکل مستقل و بدون وابستگی به حکومت، اقدام به برگزاری نماز جمعه کردند می‌توان به شیخ عبدالحسین تبریزی در مشهد اشاره کرد که به مدت ۳۰ سال اقدام به برگزاری نماز جمعه در این شهر کرد. همچنین آیت‌الله طالقانی در سال ۱۳۴۷ در مسجد جامع نارمک اقدام به برگزاری نماز جمعه می‌کرد. اهمیت این نماز جمعه برای ایشان به گونه‌ای بود که در دوران زندان خود، سید محمدتقی واحدی، برادر شهیدان واحدی و از یاران نواب صفوی را به عنوان جانشین خود در برگزاری نماز جمعه در این مسجد تعیین کرد و مدت‌ها نماز جمعه به امامت وی برگزار می‌شد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نیز در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۷، یعنی حدود ۹ ماه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و در هنگام تبعید به ایرانشهر، همزمان با اربعین شهدای قیام مردم یزد، اقدام به برگزاری نماز جمعه در این شهر کرد. استقبال از این نماز جمعه به گونه‌ای بود که سال‌ها بعد مقام معظم رهبری در توصیف آن روز گفتند:
«روز اولین نماز جمعه که من رفتم مسجد، بیشترین جمعیتی که آن مسجد به خودش دیده بود در طول تاریخ – بیست سال بود که آن مسجد را ساخته بودند - بیشترین جمعیت آن روز داخل مسجد آمد. مسجد شبستان بزرگی داشت نصف مسجد، نصف بیشتر بود، جمعیتی شد جمعیت برای نماز یعنی. هرگز این مسجد در آن گوشه غربت، آن طرف دنیا، چنین جمعیتی به خودش ندیده بود. من شروع کردم به خطبه خواندن. مردمی که پای آن خطبه نشسته بودن بنا کردن زار زار گریه کردن. برایشان بزرگ بود. برایشان هیجان‌آور بود. می‌دیدند مسلمان‌های دیگر نماز جمعه دارند، اینها ندارند. این نعمت که به آنها داده شده بود، گریه می‌کردند، اشک می‌ریختند.»
لزوم توجه به تقوای اجتماعی و آگاهی از جریانات مختلف زمان در کنار تاکید بر اهمیت به امور مسلمانان در هر نقطه‌ای از جهان از محورهای این سخنان بود. ایشان در همان خطبه نماز جمعه گفتند: «امروز که ما در ایرانشهر نشسته‌ایم، باید نسبت به سرنوشت مسلمانان لبنان، آنهایی که تحت ستم توطئه‌گران جهانی، استعمارگران شرق و غرب جهانی و زیر چکمه‌های دژخیمان صهیونیسم دارند لگدمال می‌شوند، باید به فکر آنها باشیم، باید غم آنها را بخوریم، باید بدانیم که این مسئله از مسئله ما جدا نیست»
هشت ماه بعد از برگزاری این نماز جمعه در هزار و پانصد کیلومتر دورتر از پایتخت ایران، آیت‌الله خامنه‌ای با حکم امام خمینی(ره) به عنوان امام جمعه تهران منصوب شد. امام جمعه‌ای که به عنوان «امام جمعه طراز حکومت اسلامی» در طول تاریخ نماز جمعه شناخته می‌شود.
منبع: خبرگزاری ابنا
کپی لینک کوتاه
