1402/8/17 - 11:58
نسخه چاپی
قرار شماره ۱۰: ملاحظات راهبری فرهنگی ائمه جمعه در عرصه قرآن
"قراری_نو": سلسله قرارهای اندیشه ورزانه "الگوی اعتلاء ایمانی-انقلابی شهر" با اصحاب خِرد
میهمان: حجّت‌الاسلام‌و‌المسلمین سیدمصطفی‌حسینی
دبیر جامعه فرهنگی‌قرآنی عصر
عضو هیأت‌امناء و هیأت‌مدیره سازمان دارالقرآن‌الکریم
ریاست سابق مرکز امور‌قرآنی سازمان اوقاف و امور‌خیریه کشور
مدیر‌سابق مرکز قرآن و حدیث آستان مقدس کریمه‌اهل‌بیت(علیهم‌السلام)
مدیر سابق مرکز قرآن‌و‌حدیث حوزه های علمیه
خلاصه نشست:
سؤال از حسینی: سلام! در آغاز کلام، تصویر روشنی از بازیگران کلان و خُرد عرصۀ قرآن کشور ارائه بفرمایید.
حسینی: اگر اجازه بفرمایید، مقداری به عقب برگردیم و اشارۀ مختصری به اوضاع قرآنی کشور داشته باشیم؛ در میان نهادهای عمومی، تقریباً تنها نهادی که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، به‌اجمال مأموریت‌هایی قرآنی داشت، نهاد وقف بود. فعالیت‌های این نهاد محدود بود به برگزاری مسابقاتی اجمالی و چاپ قرآن. در آموزش‌وپرورش پیش از انقلاب نیز اجمالاً آموزش‌های قرآنی بسیار رقیقی صورت می‌گرفته است؛ اما در جهت مردمی، دو نهاد در دورۀ پیش از انقلاب داشتیم که بسیار قوی کار می‌کردند. یکی جلسات خانگی قرآن و دیگری پایگاهی به نام مسجد است. ازاین‌رو ایشان فرمان هر مسجد یک پایگاه قرآنی را صادر فرمودند. این فرمان باید توسط خادمان قرآن، مخصوصاً با راهبری ائمۀ محترم جمعه محقق بشود.
شاید اولین نهاد انقلابی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به‌طور رسمی دارُالقرآن تشکیل داد، سازمان تبلیغات اسلامی بود. هم‌زمان، فعالیت‌های قرآنی سازمان اوقاف نیز در دهه 60 تقویت شد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز مرکزی تحت عنوان مرکز هماهنگی و توسعه و ترویج فعالیت‌های قرآنی دارد که در اواخر دهۀ 80 به معاونت قرآن و عترت در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تبدیل می‌شود. در مجموعه‌های لشکری مستقیم که تحت زعامت و مدیریت و راهبری حضرت آقاست، پیشرفت قابل‌اعتنایی شکل گرفته است. در حوزه نیز از اواخر دهۀ 80، مرکزی تحت عنوان مرکز قرآن و حدیث فعالیت خود را آغاز کرد. تشکیل پارلمان قرآنی در سال 88 در کشور اتفاق مبارکی بود. شورایی با عنوان شورای توسعۀ فرهنگ قرآنی ذیل شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل می‌گیرد. به‌نوعی مصوبات این شورا در حکم مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی است. به‌نوعی کشور ما با تشکیل شورای توسعۀ فرهنگ قرآنی که هم‌زمان با تدوین مَنشور توسعۀ فرهنگ قرآنی کشور است، در جهت ساختاری و ایجاد ساختارهای مناسب برای فعالیت قرآنی در جانب حاکمیتی و مردمی به نقطۀ عطفی دست پیدا کرده است که شاید در بین کشورهای اسلامی از جهتی ممتاز و کم‌نظیر باشد. در سال‌های گذشته در جهت ربط شورای توسعۀ فرهنگ قرآنی با مراکز استان‌ها، شورای هماهنگی فعالیت‌های قرآنی استان به ریاست ائمۀ جمعه و با دبیری مدیران کُل فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل شد.
مجری: فضای قرآنی به نظر به آفتی گرفتار است و شورونشاطی که در دهۀ 60 و 70 در عرصۀ فعالیت‌های قرآنی می‌دیدیم، به دلایل گوناگون دیگر حکم‌فرما نیست. این اتفاق چرا افتاده و باید چه‌کار کرد؟ از طرفی در اشکالاتی که خودِ آقا به ساختار حکمرانی مطرح می‌کنند این نکته هست که نقش مردم به‌اشتباه در جاهایی کم‌رنگ شد یا نادیده انگاشته شد.
حسینی: وقتی فرمایشات حضرت آقا را در باب فعالیت‌های قرآنی در همین چند سال اخیر مرور می‌کنیم، ابتدائاً و با دوگانه‌ای مواجه می‌شویم. حضرت آقا در چند سال گذشته چند بار این تعبیر را به‌کار بردند و فرمودند: ما با قرآن بیگانه‌ایم؛ ما از قرآن دوریم و بایستی قدری حرکت کنیم و به قرآن نزدیک شویم. این در حالی است که در همین روز اول ماه مبارک رمضان امسال در همان اوائلِ صحبت، فرمودند: بر اساس گزارشاتی که به بنده رسیده شاخص رشد فعالیت‌های قرآنی نسبت به دیگر حوزه‌ها از همه بالاتر بوده است. حالا اگر بخواهیم استانداردها یا شرایط ایدئال و مطلوب را در نظر بگیریم، طبیعی است که قرآن آن‌قدری که باید در نظامات سیاسی و فرهنگی و اجتماعی ما حاکم شده باشد، نشده؛ اما از جهتی هم وقتی خودمان را با گذشته مقایسه می‌کنیم یا این حوزه را با دیگر عرصه‌های فرهنگی مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم واقعاً رشد صورت گرفته است.
در زمینه پرورش حفاظ و قاریان ممتاز امروز در جایگاه خوبی قرار داریم. آنچه شاید مقداری حس رکود را نشان می‌دهد این است که ما نتوانستیم قدم‌به‌قدم آنچه را حضرت آقا فرموده بودند، تعقیب کنیم. اگر مروری بر این سی‌وچند سال که دورۀ زِعامت و رهبری حضرت آقاست داشته باشیم می‌بینیم که در اواخر دهۀ 60، با تشویق و اهتمام ایشان اوج رویدادهای قرآنی به‌وقوع پیوست. اگر با همان جوش‌وخروش و اشتیاق و رونقی که قرائت قرآن در دهۀ 60 پیدا کرد، در نهضت تبیین و فهم قرآن و تدبّر در قرآن می‌کوشیدیم می‌توانستیم با ابزار هنر و رسانه برنامه‌هایی را تولید کنیم. مردم به قرآن اشتیاق دارند. ما باید مطابق نیاز آن‌ها و مطابق اقتضائات و شرایط روز [برنامه‌ها را تولید کنیم].
اگر اجازه دهید ناظر به بخشی از مأموریت‌هایی که ائمۀ محترم جمعه می‌توانند داشته باشند نکاتی را که به ذهن می‌رسد عرض کنم. در حال حاضر دو دسته فعالیت قرآنی داریم که ائمۀ محترم جمعه می‌توانند در آن ورودی داشته باشند و نقش ایفا کنند: یکی، فعالیت‌های حاکمیتی و دولتی است و دیگری فعالیت‌های مردمی. اغلب فعالیت‌هایی که با عنوان فعالیت‌های دولتی‌حاکمیتی انجام می‌شود ساختار، نظام‌نامه، آیین‌نامه و شیوه‌نامه‌های مضبوط و مشخصی دارد که از سازمان‌های مرکزی به استان و شهرستان ابلاغ می‌شود و انعطاف مطلوبی در تغییرپذیری ساختار ندارند. البته زمینۀ اثرگذاری ائمۀ جمعه حتی در کوچک‌ترین رویدادها مثل مسابقات نیز فراهم است. ائمه جمعه می‌توانند با استقبال از قهرمانان قرآنی تا طرح‌های بزرگ‌تر در راستای برجسته‌سازی رویدادهای قرآنی برای مردم استفاده کنند؛ اما آنجایی که واقعاً خلأ است و گمان می‌کنم که نقش امام‌جمعه در آن بسیار حیاتی و کلیدی است، فعالیت‌های قرآنی مردمی است. حضرت آقا چند سالی است به‌صورت ویژه روی این نقطه دست گذاشته‌اند. بر موضوع هر مسجد یک پایگاه قرآنی هم سال گذشته تأکید کردند. ایشان چندین بار و در خود همان دیدار رمضانی سال 89 که به جلسات خانگی اشاره کردند، در کنار آن بحث مساجد را هم مطرح کردند. در این جهت [این فعالیت‌ها از سوی ائمۀ جمعه مهم است:] حضور در این خانه‌ها و مساجد، گاهی برگزاری دورهمی‌هایی برای این‌ها، تشویقشان، تأکید بر این موضوع در نمازجمعه و خطبه‌ها. در اغلب شهرها نمازجمعه به کانونی برای معرفی فعالیت‌های قرآنی و ارائۀ خدمات مختلف فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی تبدیل شده و یکی از میزهای خدمتی که در آنجا می‌تواند استقرار پیدا کند، میز خدمات قرآنی است. تأکید و خطّی که حضرت آقا تبیین می‌فرمایند پررنگ شدن نقش مردم در این جهات است؛ یعنی نهایتاً دستگا‌ه‌ها در حد تسهیل و تنظیم باید باشند، اما کار باید توسط مردم انجام شود و مردم باید این کارها را از خودشان بدانند.
مجری: آیا فعالیت‌های فرهنگی باید از یک مرکز هدایت شود که موازی‌کاری پیش نیاید و هم‌افزایی شکل بگیرد یا نه؟ آیا این مرکز، شورای عالی انقلاب فرهنگی است یا نه؟ در عرصۀ حفظ، وضعیتمان چگونه است؟ چگونه می‌توانیم به آن ده میلیون حافظ برسیم؟
حسینی: از یک جهت با اهتمامی که مردم داشتند، نسبت به دوره‌ای که کاملاً با بَرهوت مواجه بودیم و هیچ اتفاقی نبود، اکنون شاهد انقلابی در این زمینه هستیم. الآن شاید به‌طور متوسط، سالی هزار حافظ کل قرآن در کشور داریم و جمع حافظان کل تقریباً به عدد پنجاه‌هزار رسیده است. اگر با همین سرعت پیش برویم 10 هزار سال بعد، مطالبۀ حضرت آقا محقق می‌شود. نقطه‌گذاری‌هایی که ایشان کردند و تأکیداتی که دارند، بعید می‌دانم بدونِ اهتمام شخصِ امام‌جمعه محقق شود. اصلاً خود ائمۀ جمعه احتمالاً باید حفظ قرآن را شروع کنند. چون جرئت جسارت را ندارم، می‌گویم احتمالاً، وگرنه یقیناً مادامی‌که امام‌جمعۀ محترم، خودش شروع نکرده باشد، رُطب‌خورده‌ای است که نمی‌تواند منع رُطب کند. امام‌جمعه باید اهتمام داشته باشد و در جلسات شورای اداری و شورای عمومی و شورای فرهنگی و… بر این ماجرا تأکید داشته باشد. اگر آن سه‌گانۀ خانه‌ها، مساجد و مطالبۀ حفظ قرآن حضرت اتفاق بیفتد، کشوری پولادین و رسوخ‌ناپذیر خواهیم بود. حفظ قرآن این نیست که افرادی لقلقۀ زبانی داشته باشند. این درواقع نقطۀ عطفی است. فعالیت قرآنی یکی از هزار نیست که بگوییم در عرض مأموریت‌های دیگر مثل کتاب‌خوانی و… مأموریت قرآنی هم داریم. این اُمّ‌المسائل است و اگر این اتفاق بیفتد، در کنار آن، رشد فرهنگی و ارتقای فرهنگی را شاهد خواهیم بود.
مجری: ائمۀ محترم مستحضرند که حضرت آقا شأن مداخلۀ راهبرانه در مسجد را مستقیم متوجه نمایندگان خودشان و ائمۀ جمعه می‌دانند. از سویی هم این بشارت به ما رسید که از اواخر سال گذشته، ورود شورای سیاست‌گذاری در امر تمشیَت مسجد با حکمی که حاج‌آقای حاج‌علی‌اکبری به حاج‌آقای حسنی دادند، دیگر قطعی شد؛ به‌معنای اینکه بتواند بین مؤثران عرصۀ مسجد هماهنگی ایجاد کند. از سوی دیگر مستحضرید که از عمده‌ترین مشکلات مؤسسات قرآنی و بعضاً خانه‌ها، مسائل مالی و خصوصاً جا و مکان است. اگر بتوانیم تناسب جدی‌ای بین مسجد و این مؤسسات برقرار کنیم و این مشکل حاکمیتی حل شود شاید یکی از اشکالات جدی حرکت مؤسسات برطرف شده باشد. ما چند مسجد در کشور داریم؟
حسینی: نزدیک 75 هزار مسجد.
مجری: مؤسسات و سازمان‌ها چقدر دارُالقرآن دارند؟
حسینی: در خوش‌بینانه‌ترین حالت به پنج هزار نمی‌رسد.
مجری: آیا نمی‌شود نسبت معقولی بین 75 هزار و 5 هزار داشت؟ حداقل بخشی از مؤسسات مشکلشان در استان حل می‌شود. ارادۀ امام‌جمعه می‌تواند کارگر باشد.
حسینی: بله، همین‌طور است. همان‌طور که در نقشۀ جامع این مساجد، خانۀ عالِم و کتابخانه و کانون فرهنگی و مغازه و پاساژ و… را پیش‌بینی می‌کنیم که مسجد بتواند اُمور خود را تمشیَت کند، باید به فکر دارُالقرآن هم باشیم.
مجری: قدری توضیح بفرمایید که این یازده هزار جلسه (جلسات خانگی‌ای که به پویش ستاره‌های زمین پیوستند) چگونه شناسایی شد و چه اتفاقاتی باید بیفتد که تکثیر پیدا کند؟ امام‌جمعه در این خصوص چه‌کار می‌تواند بکند؟
حسینی: چند سالی بود در کارگروه قرآن جبهۀ فرهنگی‌اجتماعی انقلاب، جریان تقویت و احیای جلسات خانگی قرآن را شروع کرده بودیم؛ خیلی نرم آغاز کردیم و برای این جلسات مربیانی تربیت می‌کردیم و محتواهایی را برای آن جلسات آماده می‌کردیم. پویشی برای آن آماده شد و تأمین برخی نیازهای جزئی آن صورت گرفت؛ اما این را جا انداختیم که برگزاری جلسه به حمایت فلان سازمان و فلان نهاد نیاز نخواهد داشت و با یک چای تلخ ساده هم این جلسه برگزار می‌شود. این کاری جوششی و نهضتی است و باید با علاقه و عشق خود مردم انجام شود.
امسال، ماه رمضان برای اینکه تعداد قابل‌توجه‌تری از خانواده‌های ایرانی بتوانند این دورهمی قرآنی را تجربه کنند، گفتیم سر سفرۀ افطار که لحظاتی است که اغلب خانواده‌های ایرانی دور هم جمع هستند، پیشنهادِ شدنی‌ای را به‌جای ختم یاسین یا مثلاً جلسۀ مفصل داشته باشید، گفتیم سورۀ مبارکۀ قدر را دسته‌جمعی با هم بخوانند. خدا را شکر تا این لحظه شاید قریب به 23 هزار خانواده به این پویش پیوستند. 23 هزار خانواده یعنی بالغ بر 90 هزار شرکت‌کننده. البته ظرفیتی که موجود است بسیار بیش از این‌هاست. تاکنون شاید قریب به 10 هزار محله در کشور شناسایی شده که با توجه به این یازده هزار جلسه می‌شود به‌ازای هر محله یک جلسه، و حال اینکه محله‌های ما ظرفیتشان بسیار بیش از این‌هاست. از طرفی هم امام‌جمعۀ محترم، مرجع شئون فرهنگی و مذهبی در استان است. طبعاً توصیه‌ها، تشویق‌ها و تسهیلاتی که می‌تواند فراهم کند تا فعالان قرآنی بتوانند دورهمی‌هایی داشته باشند خیلی مؤثر است. همین‌که امام‌جمعه دست‌کم سالی یک‌بار فعالان قرآنی را به حضور خودشان بپذیرند. هم گزارشات را بشنوند و هم توصیه‌هایی به آن‌ها داشته باشند و هم هماهنگی‌هایی که لازم است صورت بگیرد. یا اینکه نمی‌گوییم هر روز به یک جلسۀ قرآن سر بزند، نمی‌گوییم هر هفته، بلکه هر ماه به یک جلسه سر بزند.
در پایان به این نکته اشاره کنم که فکر می‌کنم دو شأن را باید دوستان کمک کنند که ایفا کنیم: یکی دوره‌گردی‌های قرآنی که ابتدا خدمت عزیزان برسیم و بعدازآن هم تجربه‌های میدانی را که به‌دست آمده [تنظیم می‌کنیم] تا الگوهایی که اگر امام‌جمعۀ محترم در یک شهر انجام داده، به‌عنوان مُدل و الگو به عزیزان معرفی شود و دیگران بتوانند متناسب با اقتضائات شهر و منطقۀ خودشان همان را پیاده کنند.
مجری: از خدای متعال عاجزانه می‌خواهم در این ماه نزول قرآن، بیش‌ازپیش قلوب ما را با قرآن منوّر، و ما را با وظایفمان در قبال این قدسی‌ترین متن گیتی آشنا کند. از اینکه حوصله فرمودید ممنونم.
کپی لینک کوتاه
